Mẹo nâng cao hiệu quả giảng dạy cấp trung học trong thời đại mới
Trong giai đoạn hiện nay, thầy cô giáo cần vận dụng nhiều kỹ năng, thiết kế tiến trình dạy học phù hợp, chất lượng để đạt được thành tựu tối ưu trong công cuộc truyền đạt kiến thức. Ở mỗi nội dung bài giảng, thầy cô có thể linh hoạt áp dụng những phương pháp dưới đây để nâng cao hiệu quả giảng dạy cấp trung học.
1. Học tập phân nhóm
Nhóm học tập được xem là rất cần thiết trong dạy học dựa theo định hướng phát triển năng lực của người học. Khi học theo nhóm thì các em sẽ được chia sẻ kiến thức cho nhau, hỗ trợ giúp đỡ nhau để cùng tiến bộ phẩm chất và năng lực.
Việc phân chia nhóm cần đảm bảo các em học sinh được học tập thuận lợi, chỗ ngồi của nhóm phải dễ trao đổi thảo luận với nhau để cùng học tập xây dựng bài học dưới sự điều khiển của giáo viên. Một nhóm học tập có thể 2 em, 3 em và tốt nhất là 4 em để đảm bảo các em dễ hợp tác với nhau.
Khi phân chia nhóm, giáo viên cần tránh: Chọn số lượng nhóm quá đông làm cản trở sự trao đổi và điều khiển của nhóm trưởng cũng như các thành viên trong nhóm. Dẫn đến tình trạng một số em học sinh không có cơ hội bày tỏ quan điểm, ý kiến cá nhân của mình. Hoặc lựa chọn học nhóm không phù hợp với phương pháp, kỹ thuật mà thầy cô giáo đưa ra như thuyết trình, vấn đáp, không có thảo luận trong nhóm học sinh.
Thầy cô nên: Chia nhóm một cách tối ưu (nếu được 4 em một nhóm là tốt nhất) sao cho các em có thể trao đổi thảo luận và quán xuyến công việc của nhau trong quá trình học tập. Có thể mỗi bàn học 4 em là 1 nhóm, hoặc ghép bàn để tạo thành một nhóm 4 em. Vị trí đặt bàn ghế phải thuận lợi cho việc đi lại của thầy cô và học sinh. Đồng thời luân phiên chỉ định nhóm trưởng và thành viên trong nhóm báo cáo kết quả hoạt động nhóm một cách linh hoạt phù hợp với hoạt động của mỗi bài học.
2. Hướng dẫn học sinh ghi vở
Vở ghi học sinh là tài liệu vô cùng quan trọng để hỗ trợ cho các em trong quá trình học tập. Việc ghi vở cần khoa học, rõ ràng, thiết thực trong quá trình học tập trên lớp cũng như ở nhà. Vở ghi giúp học sinh lưu giữ những kiến thức, kỹ năng và kết quả học tập. Từ đó giúp giáo viên cũng như cha mẹ học sinh biết được trình độ nhận thức cũng như kết quả học tập của các em trong quá trình học phổ thông. Căn cứ vào vở ghi của học sinh, giáo viên biết được việc học hành đồng thời có thể sử dụng để đánh giá quá trình học tập, điều chỉnh cách học của các em sao cho đạt được hiệu quả như mong muốn.
Đối với học sinh cấp THCS, trong mỗi buổi hoạt động học, giáo viên nên chú ý hướng dẫn ngay từ đầu năm học đầu cấp, rèn luyện cho các em thói quen ghi vở. Những hoạt động ghi chép này hoàn toàn chủ động theo hướng sáng tạo của các em, tránh trường hợp máy móc theo hướng áp đặt của giáo viên như chép bảng, màn hình vào vở mà không hiểu gì.
Để làm được điều này, ngay từ đầu trong mỗi buổi hoạt động thì giáo viên cần lưu ý cho học sinh ghi chép vở theo những bước như sau:
- Ghi chép nhiệm vụ những hoạt động mà thầy, cô giáo chuyển giao vào vở. Nhóm trưởng cùng các bạn hỗ trợ, nhắc nhở bạn bên cạnh trong việc ghi nhiệm vụ này vào vở cá nhân.
- Ghi chép ý kiến cá nhân của học sinh vào vở. Thầy cô cần cho học sinh đủ thời gian để các em suy nghĩ độc lập về nhiệm vụ học tập cũng như suy nghĩ cá nhân cách giải quyết vấn đề theo ý kiến chủ quan và trình độ của học sinh. Học sinh dù có nhiều ý kiến hoặc ít ý kiến nhưng bắt buộc mỗi thành viên phải có ít nhất một ý kiến vào vở thì sau đó nhóm trưởng mới được quyền cho các bạn tham gia thảo luận.
- Ghi chép ý kiến và trình bày báo cáo kết quả của nhóm vào vở, sau đó thảo luận và chọn phương án báo cáo. Khi cần báo cáo hoạt động của nhóm, giáo viên nên chỉ định một học sinh (nhất là các em chưa tự tin) để báo cáo. Trong quá trình hoạt động nhóm, giáo viên nên tránh: nói to trước lớp, trình chiếu, hoặc giảng vấn đề,…làm mất tập trung hoạt động của nhóm, nói chung chung và đi lại quá nhiều trong lớp học không rõ mục đích,…
Thầy cô nên: Chọn vị trí đứng, quan sát học động của các nhóm và từng em, phát hiện kịp thời khi học sinh giơ tay cần hỗ trợ hoặc thông báo.
3. Phương pháp ghi bảng giáo viên
Bảng là một thiết bị rất hiện hữu, thiết thực của lớp học trong quá trình dạy học. Dù sau này những kỹ thuật và phương pháp dạy học có hiện đại đến đâu thì bảng vẫn là công cụ gần gũi, thiết thực cho thầy cô và học sinh trong quá trình học tập ở mọi nơi, mọi chỗ.
Để sử dụng bảng hiệu quả, thầy cô nên tránh: Dùng bảng như là bình phong để treo bảng phụ và các tài liệu khác mà đáng nhẽ ra giáo viên và học sinh có thể kẻ, vẽ nhanh được trên bảng,…
Thầy cô nên: Ghi bảng khi thấy cần thiết như nội dung hoạt động chung cả lớp, tên bài học, những nhiệm vụ chuyển giao cho học sinh, ý kiến của học sinh,…Ghi những điểm cần khắc sâu như công thức, mệnh đề…để các em lưu ý khi hệ thống hóa nguồn kiến thức và tránh việc ghi trùng những kiến thức đã có ở bảng phụ, slide và các tài liệu khác.
4. Tổ chức hoạt động khởi động, nêu vấn đề
Hoạt động khởi động (tạo tình huống xuất phát) vô cùng cần thiết trong dạy học nhằm tạo ra tình huống, vấn đề ở đó người học cần được huy động tất cả các kiến thức hiện có, những kinh nghiệm, vốn sống của mình để cố gắng nhìn nhận và giải quyết theo cách riêng của bản thân.
Theo đó hoạt động tạo ra tình huống xuất phát là một hoạt động học tập, nhiệm vụ chuyển giao của thầy cô phải rõ ràng, học sinh phải được bày tỏ ý kiến riêng của mình cũng như ý kiến của nhóm về vấn đề đó cũng như việc trình bày báo cáo kết quả.
Tuy nhiên một số thầy cô giáo lại lạm dụng hoạt động này, chẳng hạn như tổ chức trò chơi, hát múa mà không ăn nhập với bài học.
Để tổ chức hoạt động học tập này hiệu quả thì giáo viên nên tránh: Cho học sinh hoạt động trò chơi, múa hát không ăn nhập với nội dung của bài học, chọn lựa các tình huống không đắt giá dẫn đến các em có thể trả lời được một cách dễ dàng với những câu hỏi đặt vấn đề đơn giản, thời gian cho hoạt động này quá ít vì chưa coi đó là một hoạt động học tập, chưa cho các em suy nghĩ, bày tỏ ý kiến của mình,…
Nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy cấp trung học, thầy cô nên: Nêu vấn đề tìm hiểu của bài học khi khởi động gắn liền với hoạt động tiếp nối là hình thành kiến thức đã có trong tài liệu, sách giáo khoa của bài học. Coi đó là hoạt động học tập, có mục đích, thời gian và sản phẩm hoạt động, bố trí thời gian thích hợp cho các em học tập, bày tỏ ý kiến và quan điểm cá nhân.
5. Hệ thống hóa kiến thức bài học
Một khâu không thể thiếu trong bài học là hệ thống hóa kiến thức được hình thành trong bài. Thông thường thầy cô nên tổ chức hoạt động này trong mục “Hình thành kiến thức” hoặc “Luyện tập”. Trong bài học người giáo viên bắt buộc phải hệ thống hóa mọi kiến thức đã dạy. Bài học có thể là một chủ đề dạy học bao gồm các tiết học với nội dung đòi hỏi người giáo viên phải chọn thời điểm thích hợp để hệ thống hóa kiến thức đảm bảo sao cho đạt được mục tiêu của bài học.
Để đạt được điều này thì thầy cô nên: thảo luận chung toàn lớp về những kiến thức mới được hình thành ở hoạt động “hình thành kiến thức” với những vấn đề mà các em phát hiện ra ban đầu ở hoạt động “khởi động” nêu vấn đề. Trên cơ sở này thầy cô đưa ra nhận xét đánh giá kết quả của các nhóm, hoặc từng cá nhân học sinh để lựa chọn và ghi vào “sổ tay trên lớp” của mình. Đây chính là thời điểm hay nhất để giúp giáo viên có sự nhìn nhận, đánh giá, rút kinh nghiệm sự tổ chức hoạt động của mình.
Thầy cô giáo nên là trọng tài, giám khảo để chốt hạ kiến thức, giúp các em nhận thức ra chân lý. Nếu các em còn gặp khó khăn cần sử dụng các kỹ thuật hoặc thậm chí cần giảng giải đưa ra những minh chứng thực tiễn về vấn đề đó, hoặc tiếp tục cho các em nghiên cứu tìm hiểu ở ngoài lớp học.
6. Giao bài về nhà trước khi buổi học kết thúc
Trong giờ dạy, thầy cô giáo cần chủ động kết thúc và giao nhiệm vụ về nhà cho học sinh. Thông thường ít nhất 3 đến 5 phút trước khi kết thúc tiết dạy, giáo viên nên cho các em dừng việc học tập ở trên lớp lại, có thể lúc đó công việc trên lớp vẫn còn dang dở.
Vấn đề là ở chỗ cần xử lý tình huống sư phạm như thế nào cho từng nhóm, từng em ở trong lớp. Thầy cô nên căn cứ vào kết quả và tiến độ hoạt động của từng nhóm học sinh để giao việc về nhà cho các em. Việc học tập ở nhà có thể hướng dẫn:
- Với nhóm có hoạt động còn dang dở: Tiếp tục về nhà nghiên cứu, tìm hiểu vấn đề chưa xong trên lớp, gợi ý cho các em cách thực hiện ở nhà và vận dụng vào thực tiễn.
- Đối với các nhóm đã thực hiện xong: Thầy cô nên giao nhiệm vụ cho các em tiếp tục vận dụng thực tiễn, đề xuất những phương án khác đã có trong bài học. Cần yêu cầu các em báo cáo kết quả thực hiện ở nhà thông qua các sản phẩm học tập.
7. Hoạt động thực hành thí nghiệm
Đây là một hoạt động quan trọng trong chủ đạo đối với những môn KHTN như lý, hóa, sinh học,…Hoạt động này giúp các em trải nghiệm, học thông qua thực hành, tạo điều kiện để học sinh làm quen với phương pháp nghiên cứu khoa học. Ở đây học sinh có thể tự làm thí nghiệm, hoặc làm thí nghiệm theo nhóm.
Khi tổ chức hoạt động này thì thầy cô cần: Chuyển giao nhiệm vụ, cho học sinh xây dựng phương án thí nghiệm, dự đoán kết quả, hướng dẫn an toàn thí nghiệm, nơi bố trí thí nghiệm và thu dọn dụng cụ thí nghiệm,…
Thầy cô nên tránh: Thực hành thí nghiệm thay cho học sinh, áp đặt các em làm thí nghiệm theo kịch bản đã sắp đặt trước đó của mình.
8. Theo sát để đánh giá thành tích học tập của học sinh
Theo dõi đánh giá học sinh trong quá trình học tập là một trong những khâu quan trọng trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của người học. Tại đây, giáo viên được quan sát các hoạt động, cử chỉ, hành vi, tác phong của các em trong quá trình học ở lớp cũng như học ngoài lớp. Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập, thầy cô đánh giá được sự tiến bộ của học sinh và khả năng vận dụng giải quyết tình huống vào thực tiễn.
Để đánh giá quá trình học tập của các em, thầy cô cần: có sổ theo dõi quá trình học tập, tại đây ghi những lưu ý về khả năng phát triển cũng như hạn chế của từng em trong quá trình học tập. Đồng thời theo dõi đánh giá khả năng nhận thức, thái độ học tập thông qua việc tiếp nhận nhiệm vụ, tự học cá nhân, trao đổi thảo luận, tư duy sáng tạo và trình bày sản phẩm học tập, các kỹ năng thao tác thực hành,…
Những điều thầy cô cần tránh: Ghi chép, đánh giá học sinh theo cảm tính không có minh chứng kết quả học tập. Thầy cô thiên vị, không cho các em cơ hội được đóng vai, nhất là khi tổ chức học hợp tác như làm nhóm trưởng, thư ký nhóm,…Bỏ quên những sản phẩm học tập tự làm ở nhà của học sinh.
Xem thêm: Phương pháp dạy học ở tiểu học
9. Ứng dụng CNTT trong hỗ trợ tổ chức hoạt động học
Dạy học ứng dụng CNTT giúp giáo viên thuận lợi trong tổ chức hoạt động giảng dạy. Những phần mềm, hình ảnh, sơ đồ, mô hình mẫu vật, thí nghiệm mô phỏng, video,…đều có tác dụng thiết thực trong quá trình dạy học.
Thầy cô chỉ nên sử dụng CNTT để thay thế thiết bị, thí nghiệm mà thực tế khó thực hiện hoặc mang tính nguy hiểm.
Khi sử dụng CNTT tổ chức hoạt động học, giáo viên cần: chuẩn bị chu đáo các thiết bị CNTT để hỗ trợ: máy tính, phần mềm,…Chỉ nên hỗ trợ trình chiếu khi chuyển giao nhiệm vụ, khi cần thuyết trình giải thích hoặc khi hệ thống hóa kiến thức bài học.
Thầy cô nên tránh: Dạy học theo kiểu trình chiếu, thuyết trình cả bài, trình chiếu trong lúc học sinh thảo luận nhóm hoặc cá nhân.
10. Kết luận
Để nâng cao hiệu quả giảng dạy cấp trung học thì thầy cô giáo cần áp dụng linh động nhiều phương pháp khi hệ thống hóa kiến thức và luyện tập, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và tìm tòi mở rộng để đảm bảo chất lượng cho mỗi bài giảng.